મહાન જનજાતિ નેતા અને સ્વતંત્રતા સેનાની બિરસા મુંડા. (Birsa Munda)

Birsa Munda, the great tribal leader and freedom fighter.

મહાન જનજાતિ નેતા અને સ્વતંત્રતા સેનાની બિરસા મુંડા. (Birsa Munda) 

Birsa Munda, the great tribal leader and freedom fighter.

15 નવેમ્બર એ મહાન જનજાતિ નેતા અને સ્વતંત્રતા સેનાની બિરસા મુંડાની જન્મજયંતિ છે. હવેથી દર વર્ષે 15 નવેમ્બર 'જનજાતિ ગૌરવ દિવસ' તરીકે ઉજવવામાં આવશે એવી જાહેરાત પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ કરી છે. જનજાતિ સમુદાયના લોકો બિરસા મુંડાને ભગવાન બિરસા મુંડાનો દરજ્જો આપે છે. તો ચાલો જાણીએ કોણ છે બિરસા મુંડા અને આખરે તેમને ભગવાનનો દરજ્જો કેમ મળ્યો છે.

કોણ હતા બિરસા મુંડા?

જનજાતિના મહાન નાયક બિરસા મુંડાનો જન્મ 15 નવેમ્બર 1875ના રોજ ઝારખંડના ખુંટી જિલ્લામાં એક આદિવાસી પરિવારમાં થયો હતો. જનજાતિના હિત માટે અંગ્રેજો સામે લડનારા બિરસા મુંડાએ પણ જનજાતિઓમાં નવી ચેતના જગાવવાનું કામ કર્યું હતું. તેમના યોગદાનને કારણે દેશની સંસદના મ્યુઝિયમમાં તેમની તસવીર પણ છે.  જનજાતિ સમુદાયમાં અત્યાર સુધી માત્ર બિરસા મુંડાને જ આ સન્માન મળ્યું છે.

બીબીસીના અહેવાલ મુજબ બિરસા મુંડાના પરિવારે ખ્રિસ્તી ધર્મ અપનાવ્યો હતો અને બિરસા મુંડાનું પ્રારંભિક શિક્ષણ પણ મિશનરી સ્કૂલમાં થયું હતું. રિપોર્ટ અનુસાર, ખ્રિસ્તી મિશનરીઓએ જે રીતે મુંડા સમુદાયની જૂની પ્રણાલીઓની ટીકા કરી તેનાથી તે ખૂબ નારાજ હતો અને તેના કારણે તે જનજાતિ રીતો તરફ પાછા ફર્યા.

તે સમયે અંગ્રેજ સરકારની શોષણ અને દમનની નીતિ ચરમસીમાએ હતી. અંગ્રેજ પ્રણાલી હેઠળ, જમીનદાર, જાગીરદાર, શાહુકારો, શાહુકારો વગેરે આદિવાસીઓનું શોષણ કરતા હતા. જનજાતિઓની જમીન વ્યવસ્થા પણ વિખેરાઈ રહી હતી. આવી સ્થિતિમાં બિરસા મુંડાએ જનજાતિઓને જાગૃત કર્યા. વર્ષ 1894 બિરસા મુંડાના જીવનમાં એક મહત્વપૂર્ણ વળાંક સાબિત થયું, જ્યારે તેઓ જનજાતિઓની જમીન અને અધિકારો માટે સરદાર ચળવળમાં જોડાયા. આ સાથે અંગ્રેજો સામે વિદ્રોહનું બ્યુગલ ફૂંકાયું હતું.

બિરસા મુંડાના અનુયાયીઓએ ઘણી જગ્યાએ અંગ્રેજો સામે હુમલા કર્યા અને સામંતશાહીનો વિરોધ કર્યો. આ કારણે અંગ્રેજોએ બિરસા મુંડા પર 500 રૂપિયાનું ઈનામ જાહેર કર્યું. બિરસા મુંડાની પાછળથી ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને 9 જૂન 1900ના રોજ જેલમાં તેમની સુનાવણી દરમિયાન તેમનું અવસાન થયું હતું. બ્રિટિશ સરકારે કહ્યું કે બિરસાનું મૃત્યુ કોલેરાના કારણે થયું હતું. જો કે, હજુ સુધી એ સ્પષ્ટ નથી થયું કે બિરસાનું મૃત્યુ કેવી રીતે થયું. બિરસા માત્ર 25 વર્ષની વયે દેશ માટે શહીદ થયા હતા અને અંગ્રેજો સામે લડતની પ્રેરણા આપી હતી. જોકે, બિરસા મુંડાના અવસાન બાદ તેમના દ્વારા શરૂ કરાયેલું આંદોલન પણ ધીમુ પડી ગયું હતું. મુંડા આદિજાતિઓ દ્વારા બિરસાની આજે પણ ધરતી બાબા તરીકે પૂજા કરવામાં આવે છે.

નવો ધર્મ શરૂ કર્યો (Birsait)

બિરસા મુંડાએ વર્ષ 1895માં પોતાનો નવો ધર્મ શરૂ કર્યો, જેને બિરસાઈત કહેવામાં આવે છે. એટલું જ નહીં, બિરસા મુંડાએ આ નવા ધર્મના પ્રચાર માટે 12 શિષ્યોની નિમણૂક પણ કરી હતી. આજે પણ લોકો બિરસાઈત ધર્મમાં માને છે પરંતુ તેમની સંખ્યા માત્ર હજારોમાં છે. બીબીસીના અહેવાલ મુજબ, બિરસાઈત ધર્મમાં વિશ્વાસ કરવો ખૂબ જ મુશ્કેલ છે કારણ કે વ્યક્તિ તેમાં માંસ, દારૂ, તમાકુ, બીડીનું સેવન કરી શકતું નથી. બજારમાં બનતા ભોજન અને બીજાના ઘરના ભોજન પર પણ પ્રતિબંધ છે.  ગુરુવારે ફૂલ, પાંદડા અને દાંત પણ ન તોડી શકાય. ગુરુવારે ખેતી માટે હળ પણ કરી શકતા નથી.  બિરસાઈત ધર્મમાં માનનારા લોકો માત્ર પ્રકૃતિની પૂજા કરે છે અને ભજન ગાતા હોય છે, જનોઈ પહેરે છે.

 બિરસાએ અંગ્રેજો દ્વારા લાગુ કરાયેલી જમીનદારી પ્રણાલી અને મહેસૂલ પ્રણાલી સામેની લડાઈ સાથે જંગલ-જમીનની લડાઈ લડી હતી. બિરસાએ વ્યાજખોરો સામે યુદ્ધ પણ જાહેર કર્યું હતું. આ મહાજનો, જેમને તેઓ દિકૂ કહેતા હતા, તેઓ લોનના બદલામાં તેમની જમીનનો કબજો લેતા હતા.  તે માત્ર બળવો નહોતો. આદિવાસી ઓળખ, સ્વાયત્તતા અને સંસ્કૃતિને બચાવવાની લડત હતી.